CHỦ NGHĨA THỰC DỤNG

CHỦ NGHĨA THỰC DỤNG:

trào lưu triết học tư sản hiện đại (đặc biệt phổ biến ở Hoa Kì), đánh dấu bước ngoặt của hệ tư tưởng tư sản trong thời đại đế quốc chủ nghĩa. Người sáng lập: Piaxơ (C. S. Pierce), Jêm (W. James), các đại biểu tiêu biểu khác là Điuây (J. Dewey), Silơ (F. von Schiller). Vị trí trung tâm trong triết học thực dụng là "nguyên lí thực dụng". Theo Piaxơ, nguyên lí này xác định giá trị của chân lí là ở tính có ích thực tiễn của nó. Nhưng CNTD hiểu tính có ích thực tiễn không phải là sự khẳng định một chân lí khách quan bằng thực tiễn, mà hiểu đó là cái thoả mãn những lợi ích của cá nhân: chân lí là cái gì đó có ích, có lợi. Hiện thực được họ giải thích là tổng hợp những kinh nghiệm chủ quan, những cảm giác. Trong lôgic học, CNTD đi tới chủ nghĩa phi lí, dưới hình thức công khai theo Jêm, dưới hình thức nguỵ trang theo Điuây. CNTD coi các quy luật và các hình thức của lôgic học là những điều hư cấu có ích, còn trong khoa học thì một học thuyết chỉ được coi có giá trị khi ứng dụng được. Trong đạo đức học, CNTD đi theo thuyết cải thiện. Những người theo CNTD cho rằng đạo đức là tổng hợp định kiến, không có quy luật hay tiêu chuẩn đạo đức chung cho mọi người. Trong xã hội học, CNTD có nhiều biến dạng từ sự sùng bái "những con người vĩ đại" và tán dương nền dân chủ tư sản cho đến công khai bảo vệ chủ nghĩa phân biệt chủng tộc và chủ nghĩa phát xít (tiêu biểu là Silơ). Hiện nay, CNTD thể hiện ra dưới nhiều hình thức như chủ nghĩa tự nhiên thực nghiệm - kết hợp chủ nghĩa duy tâm chủ quan với chủ nghĩa chống macxit và chủ nghĩa chống cộng; "CNTD mới" - kết hợp CNTD với chủ nghĩa thực chứng mới và chủ nghĩa duy tâm ngữ nghĩa.